Micronutrients Ferrous- प्रत्येक सजीव वस्तूला इंधन वाढण्यास आणि टिकण्यासाठी अन्नाची आवश्यकता असते आणि वनस्पती या बाबतीत प्राण्यांप्रमाणेच असतात. शास्त्रज्ञांनी निरोगी वनस्पती जीवनासाठी महत्त्वपूर्ण असलेल्या 16 भिन्न घटकांचे निर्धारण केले आहे आणि त्या यादीमध्ये लोह एक लहान परंतु महत्वाची वस्तू आहे. चला वनस्पतींमधील लोहाच्या कार्याबद्दल अधिक जाणून घेऊया.
माती आणि वनस्पतींमध्ये लोहाची कमतरता
Micronutrients Ferrous- लोह हे वनस्पतींसाठी एक आवश्यक पोषक तत्व आहे आणि जर माती पुरेशा प्रमाणात वायूवित नसेल आणि त्यात सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण कमी असेल तर त्यात लोहाची कमतरता असू शकते. वनस्पतींमध्ये लोहाच्या कमतरतेमुळे, पाने पांढरी-पिवळी होऊ शकतात, वाढ थांबू शकते आणि उत्पादन कमी होऊ शकते. जमिनीतील लोहाच्या कमतरतेमुळे झाडाची खराब वाढ, क्लोरोसिस (पानांचा पांढरा-पिवळा होणे) आणि बुरशीची अतिवृद्धी देखील होऊ शकते.
लोहाच्या कमतरतेची इतर लक्षणे
- खराब बियाणे उगवण
- पानांचा रंग खराब होणे
- अशक्तपणा किंवा कोमेजणे
- ज्या वनस्पती हळूहळू वाढतात किंवा अजिबात वाढत नाहीत.
- वनस्पतींमध्ये लोहाची कमतरता ओळखणे
- पानांचे नमुने घेणे
- माती चाचणी
- पानांचा रंग पहात आहे
- रूट सिस्टमची तपासणी
- क्लोरोफिलची पातळी तपासून
Micronutrients Ferrous- लोहाची कमतरता करा दूर
पिकाच्या सुधृड वाढीसाठी लोहाची गरज महत्वाची असते. प्रकाशसंश्लेषणात व विकरांच्या असंख्य अभिक्रीयांत लोह महत्वाची भूमिका बजावते.
लोहाची कमतरता सर्वप्रथम कोवळ्या पानांवर दिसून येते. पानांच्या शिरांमधील भाग पिवळा पडतो; मात्र शिरा हिरव्या राहतात. लोहाची कमतरता असताना नत्र देऊनही पानांना हिरवा रंग येत नाही, शिरादेखील पिवळ्या पडतात, संपूर्ण पाने फिकट पिवळी व पांढरी होऊन गळून पडतात. पीक नियमित फुलोऱ्यात येत नाही. फळांचा आकार लहान होतो. नवीन फांद्या वाकड्या होतात. अश्या अवस्थेत फुलोरा, फळधारणा, दाणे भरणे या प्रक्रिया व्यवस्थित होत नाहीत.
लोहाच्या कमतरतेला शास्त्रीय भाषेत “लाईम इंड्यूसड क्लोरोसीस” असे म्हणतात व त्याची लक्षणे मॅग्नीज च्या कमतरतेच्या लक्षणासारखीच असतात. खर तर मृदेमध्ये लोहाची कमतरता असण्याची शक्यता फारच कमी असते. पण हे लोह पिकास उपलब्ध होत नाही. मृदेची सामू ६.५ च्या वर असेल तर हा प्रश्न नक्कीच उद्भवतो. पाणी साचल्याने वाफसा स्थितीचा अभाव निर्माण होतो व लोह पिकास मिळणे शक्य होत नाही. जर मृदेत अतिरिक्त मूलद्रव्य जसे कॅल्शियम, झिंक, मेंग्नीज, स्पुरद व तांबे असतील तरी देखील लोहाच्या उपलब्धतेत अडचणी निर्माण होतात. लोहाची कमतरता भरून निघावी म्हणून पिकांच्या मुळामधून सिडेरोफोर नामक द्रव्य सोडली जातात. मृदेतील जीवाणू देखील अशी द्र्व्य सोडतात. त्यांच्यात लोहाला मृदेतून उचलून पिकाला पुरवठा करायची क्षमता असते. पण वर दिलेल्या कारणांमुळे हे शक्य होत नाही व लोहाची कमतरता निर्माण होते
जर आपल्या पिकात वर सांगितलेली लक्षणे दिसली तर आपण खालील उपाय करावेत
वाफसा स्थिती निर्माण होण्यासाठी अतिरिक्त पाणी साचले असेल ते काढण्याची सोय करावी.
सल्फर ९०% एकरी ३ ते ६ किलो द्यावे (आळवणी /ठिबकद्वारा). सल्फर माय्रक्रोनाइज्ड असल्याने मातीत चांगले पसरते, सूक्ष्मजीवाणू त्याचे रुपांतर सल्फ्युरिक आम्लात करतात. हि अभिक्रिया मुळांच्या कक्षेत झाल्याने मुळांच्या कक्षेतील मृदेचा सामू सुधारल्यामुळे लोहाची उपलब्धता वाढते.
लोह सल्फेट(Ferrous Sulphate 19% ) बेसल डोस बरोबर किंवा आळवणी /ठिबकद्वारा एकरी ३ ते ६ किलो दिला तर लोह बरोबर सल्फर पण उपलब्धता होते.
चिलेटेड लोह (Fe)ची ०.५ ग्राम प्रती लिटरच्या दराने फवारणी करावी. यातील लोह हा घटक पूर्ण चिलेटेड स्वरुपात असल्याने लगेच लागू होतो.
चिलेटेड सूक्ष्मअन्नद्रव्य महाराष्ट्र ग्रेड २ ची 10-12 ग्राम प्रती पंप या दराने फवारणी करावी. यात लोहासहित एकूण सहा सूक्ष्मअन्नद्रव्यांचा समावेश आहे शिवाय ते चिलेटेड स्वरूपातील असल्याने लगेच शोषले जातात. यातून लोहाची अपूर्तीतर होतेच शिवाय पिकास योग्य प्रमाणात जस्त, मंगल, तांबे, बोरान व मोलाब्द उपलब्ध झाल्याने अडखळलेल्या इतर जैविक प्रक्रिया देखील सुधा.